Waarom altijd iemand de prijs betaalt voor Black Friday (en wij er niet aan mee hoeven te doen)

Vrijdag 29 november is het Black Friday. Op deze jaarlijks terugkerende – van origine Amerikaanse – dag stunten vooral de grote winkeliers met torenhoge kortingen. De laatste jaren zien we dit ook in Nederland gebeuren. Black Friday stimuleert om zoveel mogelijk te kopen voor zo min mogelijk geld. Maar wie betaalt daarvoor de daadwerkelijke prijs?

Door Talita Kalloe | Fotografie: Daisy Ranoe 

Weken voor Black Friday stroomt mijn mailbox al vol met de eerste deals. Kortingen van vijftig tot zeventig procent vliegen me om de oren en het ongegeneerde gebruik van de term Black Friday doet pijn aan mijn ogen. Hebben deze bedrijven wel door wat ze stimuleren, vraag ik me af. Kopen om te kopen, zonder dat je het echt nodig hebt. Het staat haaks op bewust consumeren. En als je het mij vraagt is dit het laatste wat we nodig hebben in een tijd van massaconsumptie, milieuvervuiling, een oceaan vol plastic en een naderend tekort aan grondstoffen.

Black Friday: een dag vol contradictie

Maar als er één ding is waarover ik mij het meest verbaas, dan is het wel dat het event vol zit met ironische tegenstrijdigheden. Black Friday start op de dag na Thanksgiving en geeft het startsein voor kerstinkopen. Een feestperiode die in het teken staat van dankbaarheid, vrede en saamhorigheid. Mensen die een winkel binnenstormen om spullen te kopen – niet zelden zonder geweld: call me crazy, maar dat strookt niet helemaal met deze tijd van het jaar voor mijn gevoel. Dat deze dag bestaansrecht geeft aan de website www.blackfridaydeathcount.com toont aan dat er een gitzwarte zijde aan kleeft.

Toch is dit niet eens de reden voor de black in black friday. Wat dan wel? Daar zijn de meningen over verdeeld. Zo beweert de één dat het staat voor de wegen die zwart zien van de hordes auto’s en mensen. Anderen beweren dat dit dé dag is in het jaar waarop retailers zoveel omzetten, dat ze in het laatste kwartaal van de rode cijfers naar de zwarte cijfers schieten. En nog een reden – voor mij een shock en tot voor kort nog onbekend: veel slavenhandelaren verkochten rond deze tijd van het jaar hun slaven. Hierdoor schoot het aanbod omhoog, en de prijs omlaag. Hoewel hier geen harde bewijzen voor zijn gevonden, is de associatie met slavenhandel in deze tijd niet eens zo ver gezocht. Want waar de ene groep om zich heen maait voor de grootste televisie, ploeteren vrouwen en kinderen in lagelonenlanden voor een schijntje onder erbarmelijke omstandigheden om in onze overmatige consumentenbehoefte te kunnen voorzien.

De echte prijs van massaconsumptie

Na de Rana Plaza ramp in Bangladesh (2013) werd pijnlijk duidelijk wie de daadwerkelijke prijs betaalt voor een shirtje van vijf euro dat na één seizoen op de afvalberg belandt. Dag in dag uit werkten mensen in het acht verdiepingen tellende Rana Plaza om items te maken die we voor spotprijzen kopen bij de grote winkelketens. Op deze (met recht) zwarte dag in april, moesten ruim 1100 mannen, vrouwen en kinderen dit met de dood bekopen toen de fabriek instortte. Black Friday staat voor mij persoonlijk symbool voor de staat die onze consumptiemaatschappij heeft bereikt. Waar ik me voorstel dat in Bangladesh honderden mensen zichzelf door veel te smalle uitgangen moesten manoeuvreren uit vrees voor hun leven, doen wij op deze dag vrijwillig hetzelfde om een gloednieuwe televisie te bemachtigen. En ook dat kost soms een leven. De teller staat in de afgelopen twaalf jaar inmiddels op veertien doden en 111 gewonden op Black Friday in Amerika.

Lees ook: waarom Fashion Revolution Week in 2020 relevanter was dan ooit

Ten koste van de kleine ondernemers

Afgezien van het consumptiegeweld waarmee Black Friday gepaard gaat, is er ook nog een andere groep die de prijs betaalt voor deze dag: de kleine, lokale ondernemer. Waar Black Friday een winstgevende dag is voor de grote retailers, leveren de kleinere er vaak op in. Strooien met kortingen gaat ten koste van de marges die zij verdienen over hun producten. Waar grote spelers de draagkracht hebben om hun marges op deze dag in te leveren, hebben de kleinere spelers dit vaak niet. Op dagen als Black Friday worden ze echter toch gedwongen om mee te doen aan de mega sales. Want wanneer zij dezelfde merken verkopen als de grote spelers – en wij als consumenten het merk voor de helft minder daar kunnen krijgen – werkt de lokale ondernemer zichzelf de markt uit. Meedoen lijkt de enige optie. Ze verkopen misschien meer aantallen, maar het kost hen onderaan de streep geld. Daarmee zijn dagen als Black Friday, Cyber Monday en seizoensuitverkopen in het algemeen een strop voor de kleine spelers die – ook al hebben ze de juiste intenties – toch gedwongen worden om mee te draaien in de sale-mallemolen.

Lees ook: Corona en de bewuste consumenten – waarom dit het moment is om het mode-systeem te verduurzamen

Black Friday in Nederland

De afgelopen drie jaar zie ik rond deze tijd ook in eigen land steeds meer campagnes voorbij komen met Black Friday in de schreeuwende hoofdrol. En dat baart me zorgen. Zo werd vorig jaar al voorspeld dat het op Black Friday drukker zou gaan worden in de winkelstraten dan een jaar eerder.  Sterker nog, 2018 leek het eerste jaar te zijn waarop Black Friday Kerst van de troon stootte als drukste bezorgweek. Want ook de online bestellingen namen in deze periode flink toe. Iets wat in Amerika al enige tijd gebeurt onder de noemer Cyber Monday; de eerste dag na Thanksgiving-weekend die inmiddels zelfs meer winstgevend is gebleken dan Black Friday. En – als we toch moeten kiezen tussen twee kwaden – met minder ernstige gevolgen.

Green friday: de tegenreactie

Gelukkig zien we ook een tegenreactie ontstaan. De aandacht voor duurzaamheid groeit en begint inmiddels ook de beeldbuizen in onze huiskamers te bereiken (tip: kijk Genaaid! op NPO). Ook zie ik steeds meer merken en retailers die zich durven af te zetten tegen de status quo. Zo doen winkels als Joline Jolink, Elsien Gringhuis en Atelier Sukha principieel al niet mee aan de uitverkoop. Zij kopen bewust tijdloze collecties in die seizoenoverstijgend zijn en rekenen daarmee af met het traditionele inkoopseizoen.

Bewuster kopen tijdens Black Friday? In dit artikel vind je de mooiste duurzame shops op een rij, mét korting of een bijzondere actie”

Inspirerende Green Friday initiatieven

Ook mooi: steeds meer initiatieven, winkels en merken gebruiken Black Friday om een sterke boodschap uit te dragen. Zo introduceert Greenpeace al enkele jaren op Black Friday de dag van NIKS, waarop je bewust kunt kiezen om een Greenpeace-donatie cadeau te geven aan iemand anders. Ook grijpen veel ondernemers deze dag aan om hun duurzaamste merken in het zonnetje te zetten en bewuste keuzes nog eens extra te stimuleren.

Bye Buy Friday

Zo organiseerde het vegan warenhuis Shop Like you Give a damn vin 2021 voor het eerst Bye Buy Friday. Tijdens Black Friday betaalden klanten 10% extra bovenop hun bestelling. De opbrengst van deze extra 10% ging naar een goed doel, dat Shop Like You Give a Damn’s waarden deelt op het gebied van eerlijke en duurzamere fashion, inclusiviteit binnen de milieubeweging, dierenrechten en antiracisme. 

Bring Back Friday

IKEA voerde zelfs campagne tegen Black Friday met hun eigen campagne Bring Back Friday. Dit deden ze door klanten te vragen hun gebruikte spullen terug te brengen naar de winkel. Je krijgt een tegoedbon met twee keer de waarde van het ingeleverde meubel tijdens ‘Bring Back Friday’. In dit artikel lees je er meer over. Heel tof dat zo’n grote speler in de retailwereld zo’n duidelijk uitgesproken statement durft in te nemen. Een mooie ontwikkeling.

Dille & Kamille

Dille&Kamille sloot in 2022 voor het eerst de deuren tijdens Black Friday. Ook dit jaar zullen ze dit weer doen. In plaats van werken, trekt team Dille & Kamille die dag de natuur in om vrijwilligerswerk te doen. Het feit dat Dille op die dag omzet misloopt, weegt niet op tegen het statement dat ze willen maken. Een grote win voor hun geloofwaardigheid.

Lees ook: koop bewust tijdens Black Friday bij deze duurzame winkels

Van zwart naar groen

Wij als consumenten kunnen stemmen met ons geld en bewuste keuzes maken. Daarin stimuleer ik met Soulstores vooral om stapje voor stapje te doen wat goed voelt. Er is geen goed of fout. Ik begrijp maar al te goed dat het kopen van een nieuwe wasmachine op een dag als Black Friday voor veel mensen juist een grote uitkomst kan zijn. Maar met een klein gebaar kunnen de mensen die het zich kunnen veroorloven al een grote impact maken. Door bewust te kiezen om op Black Friday niets te kopen, te investeren in iets duurzaams wat nu misschien betaalbaarder is, of the shoppen bij een winkel die bewust omgaat met een dag als Black Friday, maak je al verschil. Er is niets mis met korting, maar wel als het ten koste gaat van anderen. Laten we stilstaan bij alle mensen die de prijs hebben moeten betalen voor een dag als Black Friday. En van deze zwarte bladzijde in onze consumptiemaatschappij een groene maken.

Masterclass Green Friday

Zo verander je als ondernemer het narratief van Black Friday

Ben je een ondernemer met een duurzame missie en zoek je naar een manier om mee te varen op de marketinggolf rondom Black Friday zonder dat dit ten koste hoeft te gaan van jouw authenticiteit, geloofwaardigheid en duurzame waarden als ondernemer? Volg het webinar “Green Friday – een duurzaam narratief”. Daarin deel ik tips en adviezen om sustainable storytelling in te zetten voor jouw branding en communicatie om een krachtig tegengeluid te geven tegen Black Friday. Je krijgt er ook direct gratis een stappenplan bij waar je direct mee aan de slag kunt. Helemaal op een manier die bij jou past. Meld je hier gratis aan.

Meer lezen?

• Bewust kopen tijdens Black Friday doe je bij deze duurzame winkels

• Grote ketens met duurzame ambities: Greenwashing of een positieve ontwikkeling?

• Bewust kopen in een niet-duurzame winkel: hoe doe je dat?

• Waarom Made in India niet altijd slecht nieuws is

• Waarom dit het moment is om het mode-systeem om te gooien (longread)

Dit is een geüpdatete versie van het originele artikel dat ik schreef in 2018