Waar voor je geld: hoe duur is duurzaam kopen?

Dat duurzaam duur is, is één van de meest gehoorde bezwaren die we te horen krijgen. En dat is te begrijpen. Want op het eerste gezicht lijkt de aanschafprijs van een duurzaam of biologisch product misschien hoog. Maar wanneer je het volledige spectrum tot aan de de totstandkoming van een eindproduct meeneemt in je oordeel, kom je misschien op iets heel anders uit. We nemen voedingsmiddelen als voorbeeld.

Door Talita Kalloe 

In de zomer van dit jaar nam mijn mentor Renée me mee naar een supermarkt waar ze me al eens vol lof over had verteld. De Aanzet in de Pijp – een natuurvoedingswinkel met een bijzonder verhaal. Dat zag ik meteen al toen ik op de stoep een bord zag staan: “Welkom in de eerste supermarkt ter wereld met eerlijke prijzen”. In de supermarkt hangen prijskaartjes bij producten met daarin een volledige break-down van de prijs, inclusief de verborgen kosten zoals onderbetaling, klimaatbelasting, landgebruik en watergebruik. Die verborgen kosten worden bij de normale prijs opgeteld en zijn in samenwerking met True Price in kaart gebracht. De uiteindelijk prijs die je als consument betaalt is de eerlijke prijs. De extra betaalde verborgen kosten investeert de supermarkt vervolgens weer in projecten die een duurzamere en eerlijke markt mogelijk maken.

Een eerlijke prijs: weten waar het vandaan komt

Een mooi voorbeeld waarom wij op Soul Stores al vanaf de start van dit platform willen weten wat de herkomst is van producten. Waar komen ze vandaan, hoe zijn ze gemaakt, wat waren de arbeidsomstandigheden, wat is de impact op het milieu? Want alleen dan kun je een goed geïnformeerde keuze maken en de prijs in perspectief plaatsen. Om het even door te trekken naar mode: het is verleidelijk om 5 shirtjes van €10 in een fast fashion keten te kopen, in plaats van 1 shirtje van €50 euro van een slow fashion merk.

Welk product is onderaan de streep nu echt duurder? Of beter nog: welk product is jouw geld het meeste waard?

Maar wanneer je weet dat dat shirtje van €5 onder dwang is gemaakt – zeer waarschijnlijk door kinderhanden – met gebruik van pesticiden en chemicaliën dan voelt het misschien een stuk minder prettig om ‘m te dragen. Grote kans dat ditzelfde shirtje niet langer dan een seizoen meegaat. Dat shirtje van €50 is onder goede arbeidsomstandigheden gemaakt, met biologische stoffen, vrij van giftige stoffen en van top kwaliteit zodat je het meerdere jaren kunt dragen. Je kunt je dan afvragen: welk product is onderaan de streep nu echt duurder? Of beter nog: welke is jouw geld het meeste waard?

Duurzaam duur: ‘Normaal’ vs. biologisch en fair trade

Bovenstaand voorbeeld geeft zicht op hoe je de prijs van mode in perspectief kunt plaatsen. Maar hoe zit dit met levensmiddelen zoals groenten en fruit? Die keten is een stukje korter en transparanter dan de textielketen. Maar toch zijn we geneigd om levensmiddelen – die we wekelijks kopen – duur te vinden als ze bijvoorbeeld van biologische afkomst zijn of fair trade. De Aanzet vind ik een mooi voorbeeld van hoe je als supermarkt transparant kunt zijn over je prijzen.

Maar er is nog een bedrijf dat heel mooi laat zien waar de kosten van hun levensmiddelen inzitten: gebana. Gebana is een Zwitsers sociale onderneming die zich inzet om positieve impact te maken in de handelsketen voor lokale telers en boeren wereldwijd. Ze zetten zich op alle fronten hiervoor in: van verspilling tegengaan tot het opzetten van eerlijke handelsrelaties en sociaal ondernemerschap. Eén van de manieren waarop ze dit doen, is door via hun webshop voedingsmiddelen aan te bieden aan consumenten die direct van de teler komen. Deze prijzen liggen echter vaak hoger dan in een normale supermarkt. Hoe komt dat? En is het te verklaren? Daarvoor is het eerst belangrijk om te weten hoe gebana werkt.

Hoe werkt gebana?

Gebana zet zich in voor meer duurzaamheid, meer gelijkwaardigheid, en meer kwaliteit voor betaalbare prijzen in het handelssysteem. Hoe? Door de handel op een andere manier te benaderen, zodat jij als consument ook kunt kopen op een andere manier. Gebana heeft zijn eigen dochterondernemingen in landen gevestigd waar hun productiepartners zitten, zoals in Togo en Burkina Faso. Op die manier kunnen ze hun producten direct van de telers kopen, verwerken en verpakken – allemaal op één locatie. Zo kunnen ze bovendien ook de eerlijke werkomstandigheden van dichtbij blijven waarborgen.

Wat ik zo mooi vind aan het bedrijf: ze leveren direct van de teler aan de consument en weten daarmee vele tussenpartijen en de daarbij behorende marges te omzeilen. Op deze manier blijft er meer over voor de teler. Dankzij de veel kortere lijnen kunnen de boeren er letterlijk en figuurlijk de vruchten van plukken. Daarnaast support gebana ook kleinschalige telers in andere landen met hun crowdprojecten om eerlijk, duurzaam en zelfredzaam te werken. Zo stimuleert gebana dat ook kleinschalige telers een kans krijgen om de markt te betreden.

Lees ook: hoe telers de vruchten plukken van hun samenwerking met gebana

Van het schip naar de voordeur

Samen met telers en lokale verwerkers ontwikkelt gebana vervolgens duurzame, biologische levensmiddelen die geschikt zijn voor verkoop. Het is een extra verkoopkanaal voor telers om hun oogst aan de man te brengen. Tien procent van de verkoopprijs van het eindproduct stroomt weer naar hen terug. Gebana verkoopt de levensmiddelen in bulk of grootverpakking via hun webshop in Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland en sinds kort ook in Nederland. Zo kun je via de webshop van gebana ook seizoensproducten bestellen op basis van pre-order.

Denk aan vrachtkisten met bananen en sinaasappels of dozen vol avocado’s en mango’s. Kleuren of maten doen er hier niet toe, het is de smaak die telt. De levering komt per schip (nooit met het vliegtuig) binnen op het moment dat het product is geoogst. Dat kan even duren, maar it’s worth the wait. Je kunt ook kiezen voor producten die al klaar staan om vervoerd te worden. Of je kunt kiezen voor producten uit voorraad. Dit zijn vaak droogwaren zoals noten, olie en gedroogd fruit, bijvoorbeeld. Vanuit het schip wordt het naar één van de opslagruimtes gestuurd en van daaruit ontvang je jouw order – zonder onnodige extra verpakkingen – bij jou aan de voordeur.

Duurzaam duur: hoe zit het met de prijs?

Op het eerste gezicht kunnen de prijzen in de webshop van gebana hoog lijken. Om deze prijs in perspectief te plaatsen, nemen we even cashewnoten als voorbeeld. Via de webshop van gebana kun je 1 kg gezouten cashewnoten uit Burkina Faso kopen voor €27 (€2,70 per 100 gram). Bij de Albert Heijn koop je 200 gram gezouten cashewnoten van het huismerk voor €2,39 (€1,19 per 100gr). De cashewnoten van Albert Heijn zijn in die zin dus goedkoper.

Het oogsten van cashewnoten is niet alleen een bewerkelijk proces, maar ook gevaarlijk

Maar om echt een oordeel te vormen over deze prijs, moet je weten hoe cashewnoten worden geoogst. Dit is namelijk een zeer bewerkelijk proces dat met de hand gebeurt. Bovendien is het ook gevaarlijk, in de cashewnoot zit een bijtende olie die ernstige huidirritatie kan veroorzaken als deze in aanraking komt met de huid. In dit artikel op Zerowasteproject lees je daar meer over. Wil je zeker weten dat het oogsten van de cashewnoot onder goede omstandigheden gebeurt, dan zou hier informatie over beschikbaar moeten zijn zodat je je kunt laten informeren. Dit is in het geval van de AH cashewnoten niet het geval, bij gebana wel.

Sociale impact

De cashewnoten van gebana komen uit Burkina Faso. Je ziet bovendien ook wie de cashewnoten heeft geoogst en dat dit op een eerlijke, veilige en duurzame manier is gebeurd. 90% van de cashewnoten uit West-Afrika worden naar Azië geëxporteerd om te kraken. De telers waar gebana mee werkt doen dit echter lokaal, zodat er geen onnodig transport en CO2 uitstoot aan te pas komt. Hierin is gebana uniek. Door de cashewnoten bij gebana te kopen, weet je bovendien ook meteen dat je daarmee actief de lokale telers in hun levensonderhoud ondersteunt. Gebana zet zich actief in om telers in Burkina Faso te ondersteunen en is er ook bezig met het bouwen van een fabriek – onder andere voor het creëren van betere en veilige werkgelegenheid.

Risico’s afkopen

Maar werken in Burkina Faso gaat ook gepaard met risico’s. Het land is politiek niet stabiel. Begin dit jaar vond een militaire staatsgreep plaats. Het is ook één van de armste landen ter wereld. Het hebben van kantoren en het investeren in deze landen, zowel direct als potentieel, komt tegen een prijs. De directe prijs omvat zaken als hoge rentetarieven op leningen. De dreiging van de ineenstorting van het land, een revolutie of een andere onvoorziene belemmering om zaken te doen, komen samen in de potentiële prijs. Deze kosten moeten uiteindelijk ook doorberekend worden in de consumentenprijs, als je zeker wilt weten dat iedereen een eerlijke prijs betaald krijgt. Is duurzaam in die zin duur, of is de prijs die je hiervoor betaalt van grote waarde?

Fairtrade premies

Alle producten van gebana zijn bovendien fairtrade. Fairtrade coöperaties – de organisaties waar boeren zich in organiseren – ontvangen van hun afnemers een fairtrade premie bovenop de prijs die zij betalen voor de producten. De boeren beslissen democratisch waar zij deze premie aan besteden. Het gaat hierbij vaak om bedrijfsontwikkeling voor de boeren, zoals verbetering van productiviteit, kwaliteit en infrastructuur. De fairtrade premies zijn ook doorberekend in de prijzen van gebana. Toch heeft gebana besloten om daar bovenop ook nog 10% van de verkoopprijs terug te laten stromen naar de telers.

“We hebben bewust gekozen voor het aanpassen van de prijs waar we wél invloed op hebben”

We vroegen gebana om een toelichting. “Onze boeren vertelden ons dat de gebruikelijke prijs plus de premies vaak nog steeds niet genoeg is om in hun levensonderhoud te voorzien. We hadden er ook voor kunnen kiezen om de boeren simpelweg meer te betalen voor hun grondstoffen, maar door ingewikkelde mondiale regelgeving is dit geen aantrekkelijke optie. Bovendien zien de boeren dan niets terug van de opbrengst van het eindproduct waar hun grondstof in is verwerkt (denk aan cacao met chocola als eindproduct). Daarom hebben we bewust gekozen voor het aanpassen van de prijs waarop we wel invloed hebben: de prijs per kilo op het Noordelijk halfrond. De boeren krijgen nu 10% van de verkoopprijs van het eindproduct bovenop de fairtrade premie. Daarmee benaderen we het handelssysteem dus compleet anders.”

In bulk kopen

De prijzen in de webshop van Gebana lijken op het eerste gezicht hoog. Maar je krijgt er ook meer voor terug:

• Je koopt de producten in grootverpakking of bulk. Dit bespaart onnodig verpakkingsmateriaal en transport. 70% van gebana’s producten is maar één keer verpakt in het land van herkomst. Om die reden ontvang je je bananen, avocado’s of sinaasappels in een kist of grote doos.
• De producten in bulk of grootverpakking kun je delen met familie en vrienden: je laat iets eenmalig verzenden, en kunt het vervolgens zelf uitdelen onder vrienden en familie. Op die manier kun je de prijs ook delen.
• 10% van de verkoop stroomt weer direct terug naar de teler waar het product vandaan komt: je geeft dus echt betekenis met je aankoop
• Je koopt producten uit het seizoen, dit is een veel duurzamere manier van kopen en vaak zijn producten uit het seizoen ook veel smaakvoller
• Alle producten uit de webshop van gebana zijn fair trade en biologisch gecertificeerd. Om die reden zijn ze ook niet te vergelijken met reguliere producten in grote supermarkten. De impact van gebana is bovendien groter dan alleen het voldoen aan de minimum eisen van certificeringen.

Is duurzaam duur of kostbaar?

Omdat we onze voedingsmiddelen dagelijks in supermarkten kopen, zijn we ook gewend geraakt aan de supermarktprijzen. Dit beeld is echter niet representatief, aangezien de leveranciers van supermarkten vaak een groot marktaandeel hebben en daardoor andere prijzen en voorwaarden kunnen hanteren. Vaak zijn de ecologische of sociale kosten van het productieproces hier niet in doorberekend. In de ideale situatie zou biologisch en fair trade de standaard mogen worden in supermarkten. Hoewel sommige supermarkten het wel op de agenda hebben staan, zijn we helaas nog niet zo ver.

Een nieuwe standaard

Gelukkig zijn er ook duurzame alternatieven buiten de grote supermarkten om. Of je nu lokaal koopt op de markt, bij een biologische supermarkt of juist internationale telers support via gebana – een bewuste koopkeuze is een goed geïnformeerde keuze. Mocht je jezelf erop betrappen dat je een duurzaam product duur vindt, kijk dan eens verder en durf te vragen naar de herkomst en de positieve impact ervan. Want misschien is duurzaam kopen zelf in aanschaf misschien wat duurder, maar de waarde ervan is hoger. Een eerlijke prijs betalen geeft zowel op sociaal-maatschappelijk als op persoonlijk niveau betekenis. Zowel jij als de wereld om je heen krijgen waar voor hun geld.