Waarom duurzaamheid en circulariteit niet hetzelfde zijn

Wanneer je over duurzaamheid schrijft, kun je niet om het woord circulair heen. Maar zoals het woord “duurzaamheid” inmiddels een doorgewinterde term is, is circulariteit hard op weg hetzelfde te doen. En dan zie je nog wel eens dat een term een eigen leven gaat leiden. In een serie artikelen over circulariteit geven we duiding. Vandaag: waarom circulariteit duurzaam is, maar duurzaam niet per definitie circulair.

Een tijdje geleden verscheen hier op Soul Stores een artikel over kledingbibliotheken met de titel ‘Circulariteit: is kleding lenen het nieuwe duurzame kopen?’. Talita Kalloe, hoofdredacteur en oprichter van Soul Stores en ik, journalist en onderzoeker naar circulair textiel, raakten op ons gedeelde kantoor over die titel in gesprek. Kunnen circulariteit en duurzaamheid wel zo, in één adem, genoemd worden?

Take, make, waste

Te beginnen bij het systeem waarin we leven. Een circulair systeem gaat uit van een economie zonder afval. Dat betekent dat elke grondstof in elk stadium van zijn levenscyclus een bestemming heeft. Op dit moment leven we in een lineair systeem, een “take, make, waste economie”. Dat betekent dat, als voorbeeld, een t-shirt van katoen tot winkel wordt gemaakt op de goedkoopst mogelijke manier. We groeien katoen, vaak in Amerika of India, spinnen en weven dat en maken er in lagelonenlanden t-shirts van. Om het vervolgens per schip naar Nederland te brengen waar het in onze tassen verdwijnt.

We dragen het t-shirt tot we het beu zijn of – hopelijk – tot de gaten erin vallen. Daarna doen we het in een zak met andere kledingstukken in de textielbak van de gemeente. Dit stuk is belangrijk. Hoe slecht het kledingstuk er ook aan toe is, gooi deze nooit bij het restafval. Op die manier kan het namelijk niet meer gerecycled worden. Vanuit de textielbak belandt het kledingstuk bij een sorteerder. Daar sorteren ze op ‘herdraagbaar Nederland’, ‘herdraagbaar buitenland’ en ‘ondersoorten’. Dit laatste betekent zoiets als “alles wat daarbuiten valt.” Herdraagbaar Nederland eindigt in onze tweedehandswinkels. En herdraagbaar buitenland gaat op een schip naar het land van bestemming (naar Oost-Europa bijvoorbeeld, of Afrika), waar opkopers het textiel in balen direct van het cargoschip kopen en verhandelen.

The afterlife

Het take, make, waste-systeem heeft geen plan voor the afterlife van het t-shirt. We maken iets, en als het de winkel uit is denken we er niet verder over na. In een circulair systeem is afval een no-go. Het t-shirt moet in elk stadium van zijn leven een bestemming hebben. Zo voorkom je dat iets geproduceerd wordt voor één levenscyclus. In Nederland zijn we op alle niveaus – van gemeenten tot Den Haag en Europa – bezig met waar het textiel terechtkomt na verscheping. We stellen vragen bij de wenselijkheid daarvan, en onderzoeken alternatieve businessmodellen en regelgeving. Dit om te zorgen dat ons textiel een beter en transparant leven krijgt.

Door corona hoopte ons afgedankte textiel snel op, waardoor deze gesprekken in een enorme stroomversnelling zijn geraakt. Zo heeft staatssecretaris Stientje van Veldhoven het Beleidsprogramma circulair textiel 2020-2025 gepresenteerd, en mogen allerlei partijen in de keten daar nu op reageren en over meedenken. Goed nieuws dus.

Maar wanneer is dat t-shirt dan wel circulair?

Ons t-shirt is circulair als er vanaf de katoenboer wordt nagedacht over de ‘afdankfase’, zoals dat in afvaljargon heet. Wat gebeurt er als consument één het t-shirt niet meer wil hebben? In een circulair systeem is jouw afgedankte t-shirt tot het einde der tijden opnieuw bruikbaar.

Een manier om stadia van hergebruik aan te duiden is de R-ladder. In afval- en recyclingland een veelgebruikte manier om aan te geven waar een bepaald product staat in de circularity ranking. We onderscheiden 10 fases, waarvan er in dit voorbeeld van het Planbureau voor de Leefomgeving 9 beschreven staan. Tegenwoordig voegen we vaak een stap toe tussen reduce en re-use in: redesign. Zoals je kunt zien in dit schema is recycling, waar we in de media het meeste over horen, een last resort als het over circulariteit gaat.

Recycling

Een product in een circulair systeem zou in de ideale wereld altijd het bovenstaande schema volgen. Moet het überhaupt geproduceerd worden? Met andere woorden; hebben we het echt nodig, en is het er al? Kan ik het repareren? Kunnen we de onderdelen van dit product gebruiken in iets anders? En dan pas – als allerlaatste stap – staat recycling. Toch is “recycling” een van de meest aangehaalde termen wanneer we het over duurzaamheid hebben. Onder recycling verstaan we eigenlijk het terugbrengen van verschillende onderdelen naar hun originele grondstof, om er daarna weer iets nieuws van te kunnen maken. In het geval van ons t-shirt betekent dat het vervezelen (wat je je het beste kunt voorstellen als een grote schredder) van het t-shirt om van de vezels opnieuw garen te kunnen spinnen.

Lees ook: dit is de nieuwe circulaire tassencollectie van MyoMy en Waste2Wear

Waarom is duurzaamheid dan niet circulair?

Omdat ons t-shirt best van biologisch katoen kan zijn gemaakt, maar dat hoeft niet te betekenen dat er over the afterlife ervan is nagedacht in het ontwerp. Ik ga in een ander artikel dieper in op dit fenomeen, en leg uit waar je in het ontwerp allemaal rekening mee kunt houden om een product geschikt te maken voor circulariteit.

Waarom is circulair dan wel duurzaam?

Een interessante vraag, omdat je je kunt afvragen of een niet-duurzaam geproduceerd t-shirt überhaupt ooit een duurzaam jasje kan krijgen. Feit is dat wanneer iets forever in the loop blijft, het áltijd beter is dan wanneer we iets afdanken en verbranden. Als we echt streng willen doen, dan is in theorie dus ook een biologisch katoenen t-shirt niet duurzaam als het geen afterlife kent. De grondstof is namelijk toch gegroeid, verscheept, het t-shirt is gemaakt, en verstuurd. Allemaal productiecycli die los van de biologische grondstof niet duurzaam zijn.

Als een grondstof eenmaal geproduceerd is, op wat voor manier dan ook, is de meest duurzame oplossing dan ook om het eindeloos opnieuw te gebruiken. Het is dus ook altijd goed om, als je zelf iets produceert, eerst te kijken of de grondstoffen er ook “tweedehands” zijn, in plaats van virgin.Een virgin materiaal is jargon voor een nieuw geproduceerde grondstof die nog niet eerder gebruikt of verwerkt is.

Kun je dan nog wel iets goed doen hierin?

Aan het einde van het liedje zou het het beste zijn als duurzaamheid en circulariteit hand in hand gaan met elkaar. Het t-shirt is gemaakt van biologisch katoen – of liever nog helemaal niet van katoen, maar van een minder impactvolle grondstof, duurzaam verscheept, zo min mogelijk keren rondgereden of over de wereld verstuurd, zo lokaal mogelijk in elkaar gezet, daarna verkocht, en vervolgens ook nog zorgvuldig, en met respect en waardering, gebruikt. Consumentengedrag is daarin van belang voor de mogelijkheden die een product nog heeft in de afdankfase. In een systeem waarin duurzaamheid en circulariteit hand in hand gaan met elkaar, is er een systematiek opgezet die ervoor zorgt dat grondstoffen opnieuw in de loop komen. En die op een goede manier een nieuwe bestemming krijgen. Over and over again.

Je leest het al: circulariteit is niet zomaar een proces, het is een manier van leven, denken en doen. In een volgend artikel nemen we je in een antwoord op de vraag: “kan een kledingstuk circulair zijn?”.

Meer lezen over circulariteit?

• Deze gezichtsscrub belooft circulair te zijn
• Ook dit is circulariteit: van duurzaam leven tot duurzaam begraven
• Dit is het allereerste circulaire matras
• Waarom het in de circulaire economie iedere dag Earth Day is

Benieuwd naar trends op het gebied van circulariteit? Download gratis ons trendboek 2020.

Fotocredits featured image: de eerste circulaire sneaker van Adidas