Ook dit is circulair: van duurzaam leven tot duurzaam begraven

Je wil er misschien niet te lang over nadenken, maar het is uiteindelijk iets wat ons allen overkomt: het moment van overlijden. In onze zoektocht naar een meer duurzame manier van leven, vroegen we ons ook af wat de andere kant van de medaille ons brengt: duurzaam begraven. Hoe duurzaam en circulair kunnen we omgaan met onze dood?

Door Talita Kalloe

Mijn zusje vroeg laatst ineens aan mijn moeder hoe hun uitvaart is geregeld. De vraag kwam zo onverwachts dat het me even naar de keel greep. De dood van een dierbare is het laatste waarover je wilt nadenken. Maar ik besefte me ineens ook dat ik zelf nog niet heb nagedacht over een uitvaartverzekering afsluiten. Mijn brein draaide overuren. Over het belang van een duurzaam leven denk ik dagelijks na. Ik denk steeds vaker in circulaire oplossingen, probeer zoveel mogelijk verspilling te voorkomen, hergebruik zoveel mogelijk en geef kleding die ik niet meer draag een tweede leven. Ik besef me dat we op allerlei vlakken onze eigen duurzame levensstijl kunnen vormgeven op een manier die bij ons past. Maar tot waar strekt deze levensstijl? En wat als we verder denken dan ons ‘aardse’ leven? Genoeg food for thought. Ik besloot te duiken in de mogelijkheden van een duurzame uitvaart. En ik ontdekte dat er meer mogelijkheden zijn dan ik had verwacht. 

Begraven en cremeren: hoe duurzaam is dat?

Waar ik persoonlijk van schrok – en waar ik zelf ook niet over na had gedacht – is dat we zelfs na onze dood het milieu weten te vervuilen. Begraven en cremeren zijn namelijk weinig milieuvriendelijke oplossingen. In 2017 schreef  het NRC dat verbranding van je lichaam en kist zorgt voor ongeveer 100 kilogram CO2-uitstoot. Als je ook het hele uitvaartproces, het produceren van de kist, het verbranden van de kist, de persoon zelf, en de productie van de urn meeneemt, kom je zelfs uit op een gemiddelde uitstoot van 208 kg CO2 per persoon. Hoewel het proces van begraven uitkomt op 95 kilo CO2 uitstoot per persoon, is begraven niet per definitie een milieuvriendelijkere oplossing. In dat geval is er sprake van intensiever landgebruik. Voor één persoon is ongeveer 10m2 land nodig die gemiddeld veertig jaar bezet blijft. Sterker nog, zelfs ons ontbindingsproces is belastend voor het milieu. Er komen tal van chemische stoffen vrij die weer in de aarde terechtkomen. Onderstaand filmpje laat dit zien (ondanks de wat lugubere afbeelding ;)).

Duurzame uitvaart

Gelukkig ontstaan er steeds meer initiatieven en mogelijkheden om je uitvaart zo duurzaam mogelijk in te richten. Daarin kun je rekening houden met een aantal onderdelen:

• De kleding waarin je begraven of gecremeerd wordt
• De kist waarin je begraven of gecremeerd wordt
• De manier waarop je jouw uitvaart inricht

Kleding

Voor de kleding waarin je begraven of gecremeerd wordt, kun je rekening houden met materialen die volledig composteerbaar zijn. Denk aan kleding van natuurlijke materialen zoals katoen, linnen of hennepvezels. Kleding van polyester of nylon (panty’s bijvoorbeeld) zijn in dat geval minder handig. Dit verteert niet en remt zelfs de lijkontbinding (ja, waar je al wel niet over moet nadenken op zo’n moment). Belangrijk is ook om te letten op de sieraden of de grafgiften. Ook die moeten volledig composteerbaar zijn. Kies je voor een natuurbegraafplaats, dan is dit zelfs een must. Wil je het echt goed aanpakken, dan kun je er ook voor kiezen om je te laten begraven in een paddenstoelenpak: de zogenaamde Infinity Burial Suit. De paddenstoelen in dit pak “absorberen” de chemische stoffen en je lichaam volledig, en vermengen zich weer met de aarde. Je kunt er zelfs n aanschaffen voor je huisdier. Een volledig circulaire oplossing waarmee je jouw lichaam (of die van jouw huisdier dus) als het ware weer teruggeeft aan de aarde, zonder het te vervuilen.

Lees ook: nog meer redenen om kleding van pure, natuurlijke materialen te dragen

De kist 

Er komt aardig wat kijken bij het kiezen van een duurzame kist. Lak, verf of lijm die vaak voor kisten wordt gebruikt is namelijk belastend voor het milieu. En in Nederland hebben we niet genoeg hout op voorraad om aan de vraag naar doodskisten te voldoen. Daarom komt het hout vaak van ver en dat kost veel energie. In 2013 is de stichting GreenLeave opgericht door zes uitvaartondernemers om duurzame mogelijkheden in de uitvaart te verzamelen. Zo las ik hier over kisten van lokaal populierenhout of wilgentenen. Wil je in het geval van crematie de as in een mooie urn in de aarde begraven, dan kun je kiezen voor ongebakken klei. Dit vergaat na vijf jaar in de bodem. Je kunt er zelfs voor kiezen om zonder kist begraven te worden. Dan kun je je lichaam laten wikkelen in een lijkwade van linnen bijvoorbeeld. En een rouwstoet met de fiets of een koets in plaats van met de auto: ook dat is duurzamer.

The Circle of Life: Capsula Mundi

Nog een stapje verder is de Capsula Mundi. Dit is een concept dat het principe van de Circle of Life helemaal omarmt. De Italiaanse vormgevers Anna Citelli en Raoul Bretzel lieten zich inspireren door de cyclus van het leven: van geboorte tot dood. Zij ontwierpen een groot ei van een biologisch afbreekbaar materiaal: de zogenaamde burial pod. Na je dood word je in de foetushouding in de zogenaamde pod gestopt. De pod wordt vervolgens in de aarde geplant. Een boom naar jouw keuze dient als grafmonument die de nabestaanden verder kunnen verzorgen. Het is nog niet in de praktijk gebracht. Het blijft vooralsnog bij een concept om onze visie op leven en dood op een andere manier te benaderen. Maar ik vind het een mooie, symbolische oplossing met een circulaire gedachte: het lichaam wordt weer teruggegeven aan de aarde en brengt weer voeding voor nieuw leven.

[envira-gallery id="14475"]

Een duurzame uitvaart

Van de rouwkaarten die verstuurd worden tot het rouwboeket: ook dit zijn onderdelen waar je bewust mee om kunt gaan wanneer je nadenkt over een duurzame uitvaart. Het is ook een fijne laagdrempelige manier om daarin toch een verschil te maken. Denk aan rouwkaarten van gerecycled papier en natuurlijke inkt bijvoorbeeld. Of ook mooi: rouwkaarten met bloemzaadjes die je vervolgens in de grond kunt planten. Rouwboeketten zijn vaak ook onlosmakelijk verbonden met een uitvaartdienst. Je kunt hier ook kiezen voor bloemen van biologische teelt, of – als het seizoen het toe laat – een zelf geplukt bosje veldbloemen. Of in mijn geval als groot liefhebber: droogbloemen. Nog een paar tips:

• De rouwstoet: zo heb je uitvaartfietsen, een uitvaartkoets of zelfs een Tesla rouwauto.
• Het grafmonument: een gerecyclede grafsteen, een houten grafmonument, een natuurlijk monument (een plant of boom), of zwerfkeien uit Europa.
• Duurzame sierurnen: massief houten urnen van Nederlands hout, zee-urnen (natuurlijk afbreekbaar), wol-urnen (met Nederlandse wol), een urn van wilgentenen (een snelgroeiende en dus hernieuwbare grondstof).

Ook niet te vergeten: een overlijdensrisicoverzekering die aansluit bij jouw waarden. Maar ook voor nabestaanden zijn hele mooie oplossingen te vinden. Het vereeuwigen van de kleding van een overleden dierbare in een troostdeken bijvoorbeeld. Dit is een prachtig idee van Our Legacy.

De cyclus van het leven: een bizarre timing

Als Nederlander met Surinaams-Hindoestaanse roots ben ik opgegroeid met het geloof in reïncarnatie: het idee dat de ziel na de dood niet verdwijnt, maar in een ander levend wezen terugkeert. Een mooie gedachte die mij – ook al beleid ik het Hindoeïsme niet actief – toch bezighoudt.  Een ziel vindt zijn weg in een levende vorm, doorleeft het leven met alle lessen die daarbij komen kijken, en gaat uiteindelijk op dezelfde manier als hij kwam: in een vorm waarin alleen het lichamelijke nog overblijft. Ik kan het zelf nog niet helemaal geloven, maar in de periode dat ik dit artikel schreef, overleed mijn lieve, lieve oma in Suriname plotseling. Het is voor mij een bitterzoete herinnering dat het leven kort is, dat je je dierbaren moet koesteren, en dat je ze nooit voor lief moet nemen. Toch sluit ik dit artikel af met een zachte glimlach, wetend dat we zelfs na ons aardse leven iets goeds kunnen betekenen voor onze aarde.